Muziek verbindt. Muziek is voor velen een way of life, als hobby of beroepsmatig.

Als muzikant kun je twee rollen vervullen: als auteur van het muziekstuk en als uitvoerend musicus. Vaak zijn deze rollen in elkaar verweven. Muziekauteurs zijn te verdelen in componisten en tekstschrijvers, maar ook deze rollen kunnen samenvallen.

Het auteursrecht
Het auteursrecht is volgens artikel 1 van de Auteurswet (‘Aw) het uitsluitend recht van de ‘maker’ van een werk. Wie met creatief denkwerk het werk tot stand brengt (dus een melodie bedenkt), is de fysieke maker en degene die meestal auteursrechthebbende is₁. Het auteursrecht kent de maker het exclusieve recht toe een werk openbaar te maken (art. 12 Aw) en te verveelvoudigen (art. 13 en 14 Aw). Deze rechten worden tezamen het exploitatierecht genoemd. Daarnaast zijn er persoonlijkheidsrechten (art. 25 Aw), rechten die verbonden zijn met de persoon van de maker, zoals het recht op naamsvermelding. Persoonlijkheidsrechten kunnen niet worden overgedragen aan een ander. Wel kan de maker er meestal afstand van doen. Beperkingen op het auteursrecht zijn opgenomen in § 6 van de Auteurswet, bijvoorbeeld voor privégebruik en onderwijsdoeleinden. Het auteursrecht beschermt tot zeventig jaar na de dood van de maker. 
Een muziekauteur kan te maken krijgen met muziekuitgeverijen en auteursrechtorganisaties.

Naburige rechten
Uitvoerende kunstenaars – waaronder musici – kunnen als ‘herscheppende kunstenaar’ bescherming vinden bij de Wet op de naburige rechten (‘WNR’) als ‘houder’ (art. 1 sub a jo. 1a WNR)₂. Naburige rechten zijn afgeleid van het auteursrecht en beschermen niet het werk, maar de prestatie die met het werk is verricht: de uitvoering, opvoering, vastlegging op een geluidsdrager of (her)uitzending via radio of televisie. Het naburige recht ontstaat automatisch, net als het auteursrecht. De prestatie kan zowel auteursrechtelijk beschermd werk (na toestemming₃) zijn, als werk waarop het auteursrecht is vervallen. Art. 2 WNR somt de exploitatierecht van de uitvoerend kunstenaar (musicus) op: a. het opnamerecht; b. het reproductierecht; c. het verspreidingsrecht; d. het recht tot immateriële openbaarmaking. Ook de uitvoerend musicus heeft persoonlijkheidsrechten, rechten die verbonden zijn met de persoon van de uitvoerder, zoals het recht op naamsvermelding (art. 5 WNR). Het verbodsrecht is voor onder andere uitvoerend musici omgezet in een vergoedingsrecht (art. 7 WNR), dat veelal van praktische betekenis is bij het gebruik van een CD als achtergrondmuziek in een café, restaurant of winkel. De vergoeding loopt via Stichting SENA. Beperkingen op de naburige rechten zijn opgenomen in art. 10 en 11 WNR, bijvoorbeeld voor privégebruik en onderwijsdoeleinden. Het naburige recht beschermt tot vijftig jaar na het ontstaan van het betreffende onderwerp van bescherming. 
Een uitvoerend musicus kan met boekingskantoren, producenten, een management, naburigerechtenorganisaties en platen- of muziekmaatschappijen te maken krijgen.

Collectieve beheersorganisaties
Collectieve beheersorganisaties houden zich bezig met de bescherming van muziekwerken en het innen van vergoedingen voor het gebruik daarvan. Buma/Stemra verzorgt de auteursrechtelijke vergoedingen voor bij haar aangesloten componisten, tekstschrijvers en uitgevers. Buma doet dat voor openbaarmaking van muziek en uitvoeringen en Stemra voor de vastlegging op geluidsdragers en -apparatuur. Stichting SENA verzorgt de vergoedingen op grond van naburige rechten. Daarnaast is er het Centrum voor Dienstverlening Auteurs- en Aanverwante Rechten (CEDAR) dat de bij haar aangesloten auteursrechtorganisaties₄ ondersteunt ten behoeve van optimale belangenbehartiging van auteursrechthebbenden.

Muziekuitgeverij
Als de muziekauteur auteursrechten overdraagt aan een muziekuitgeverij krijgt de uitgeverij een daarvan afgeleid recht en worden de auteursrechtelijke zaken tussen de muziekuitgeverij en Buma/Stemra geregeld. Een deel van de auteursrechtvergoeding gaat naar de muziekuitgeverij. Een muziekauteur kan verschillende overeenkomsten sluiten met de uitgeverij: een titelovereenkomst, een exploitatieovereenkomst, een administratieovereenkomst, een akte van cessie en een fondsenovereenkomst.

Contractuele mogelijkheden
Exploitatie van de muziek, daar draait het voor de beroepsmuzikant om. Er zijn verschillende contractuele mogelijkheden.

Licentie
Er kan een licentie worden verleend aan een muziekmaatschappij. Bij een licentie(overeenkomst) blijft de auteursrechthebbende eigenaar, maar geeft hij toestemming tot openbaarmaking en/of verveelvoudiging. De licentie kan exclusief (aan één licentienemer) of niet-exclusief (aan een onbeperkt aantal licentienemers) zijn. Voor de exclusieve licentie is een akte (een schriftelijk stuk) vereist. De licentie kan nader worden afgebakend bijvoorbeeld naar openbaarmaking- of verveelvoudigingswijzen, tijd of oplage. Natuurlijk bevat de licentieovereenkomst ook de vergoeding.

Artiestenovereenkomst
Er kan een artiestenovereenkomst (exploitatieovereenkomst) tussen de muzikant en de muziekmaatschappij worden gesloten. In hoofdstuk 1a van de Auteurswet zijn betaling van een redelijke vergoeding, teruggave van rechten wanneer de overgedragen rechten niet worden geëxploiteerd en vernietiging van onredelijk bezwarende bepalingen in de overeenkomsten, voor dergelijke contracten geregeld. Dit hoofdstuk is via een schakelbepaling in de WNR ook van toepassing op uitvoerend musici. Verder regelt de artiestenovereenkomst onder meer het mastereigendom (het recht op de masteropname), overdracht van rechten, titelexclusiviteit, de releaseverplichting en de looptijd. Separaat kunnen een uitgavecontract of management/boekingsovereenkomst worden gesloten.

Fullrights-overeenkomst
Een meer recente vorm van exploitatie is de ‘fullrights-overeenkomst’ (ook wel ‘360°-overeenkomst’ of ‘new deal’) tussen muzikant en muziekmaatschappij, waarbij de muzikant meer als merk centraal staat. Het concept is een gevolg van veranderingen in de muziekwereld als gevolg van internet en dalende inkomsten uit fysieke producten. Het concept omvat niet alleen auteursrechten en naburige rechten, maar ook portretrechten, merkrechten andere rechten. De contractspartijen gooien hun rechten en daaruit voortvloeiende inkomsten ‘op een hoop’ en keren uit op basis van een vooraf overeengekomen percentage, na aftrek van vooraf overeengekomen kosten. Onderwerpen zoals in andere soorten overeenkomsten zijn ook in deze overeenkomst te regelen.

Opslag en distributie
De muzikant kan ook alleen de opslag en distributie uitbesteden aan een muziekmaatschappij en daarvoor een overeenkomst sluiten. De muziekmaatschappij neemt het muziekalbum in de catalogus op en zorgt ervoor dat het album zijn weg naar de consument vindt. De productie, marketing en promotie vallen dan buiten de overeenkomst.

Koop op afstand
De muzikant kan muziek zelf digitaliseren en zelf de distributie verzorgen. De digitale weg naar de fans is kort en kan ook tijdens lockdowns vanwege corona een uitkomst bieden. Bij verkoop via internet wordt de muziek als digitaal product aangeboden, zodat het te downloaden is voor consumenten. Er is sprake van een koopovereenkomst (Boek 7 BW) op afstand. Hierbij gelden strikte regels die de consument beschermen, waaronder de plicht de in art. 6:230m BW genoemde informatie duidelijk te verstrekken. Behalve informatie over het product en de rechten van de consument gaat het ook om de (handels)naam en (verkoper)adres van de verkoper. Muzikanten doen er goed aan zich die openbaarheid vooraf te realiseren als zij vanuit een privéadres willen werken.

Algemene voorwaarden
Naast de specifieke afspraken, is het raadzaam om als musicus algemene voorwaarden te hebben en op de juiste wijze te gebruiken. In algemene voorwaarden kun je zaken regelen als betalingsvoorwaarden, aansprakelijkheidsbeperking, overmacht, annulering van boekingen, e.d. die voor gebruik bij meerdere overeenkomsten zijn bedoeld. Met algemene voorwaarden die passen bij jouw bedrijf kun je je risico’s zo beperkt mogelijk houden en kun je zorgelozer je muziek laten horen.

Lees ook de blogposts ‘Samenwerkingsvormen van creatieven en het auteursrecht’ en 'Podiumkunsten'.

₁ Er zijn geen formaliteiten nodig, maar voor je bewijspositie zou je bladmuziek of een opname bij de Belastingdienst kunnen laten registeren of bij Buma/Stemra kunnen aanmelden.
₂ Ook producenten van fonogrammen (art. 1 sub d WNR) en omroeporganisaties (art. 1 sub e WNR) en filmproducenten (art. 7a WNR) vallen onder de bescherming van naburige rechten.
₃ Als het werk nog auteursrechtelijke beschermd is, heeft de uitvoerend musicus toestemming van de auteursrechtrechthebbende nodig.
₄ Stichting Leenrecht, Stichting Reprorecht, Stichting Pro, Stichting Lira, Stichting De Thuiskopie, Stichting VEVAM en Stichting UvO.

Oktober 2022