Contractsvormen en verdragen

In ons waterrijke landje hebben we een breed scala aan zaken “die blijkens hun constructie bestemd zijn om te drijven en drijven of hebben gedreven”. Schepen dus, volgens de wettelijke definitie van art. 8:1 lid 1 BW₁. De wet maakt onderscheid tussen zeeschepen en binnen(vaart)schepen, afhankelijk van het register waar zo’n schip is ingeschreven of (bij niet-teboekstelling) of het blijkens de constructie bestemd is om in zee te drijven (art. 8:2 lid 1 BW) of juist niet (art. 8:3 lid 1). Teboekstelling van binnenschepen is verplicht (art. 8:783 BW).

Een boot of schip kan bijvoorbeeld dienen voor bewoning of recreatief gebruik, maar vele zijn voor  bedrijfsmatig gebruik. Een eigenaar van een schip – een reder (art. 8:10 BW) – kan (afhankelijk van het soort en type schip) op verschillende manieren exploiteren, bijvoorbeeld voor goederenvervoer, bevrachting, slepen, duwen, baggeren, vissen, (openbaar) personenvervoer en rondvaarten. Het havengebied van Rotterdam is van groot belang voor internationale distributie, vervoer, overslag en opslag van goederen en daarmee ook een juridisch knooppunt. Soms is het een dier dat de reis ondergaat. Bij de exploitatie van een schip is vaak een complex geheel van gelijktijdig geldende en opeenvolgende overeenkomsten aan de orde, met de vervoersovereenkomst als belangrijkste. De wet spreekt van ‘exploitatieovereenkomsten’ en ‘keten van exploitatieovereenkomsten’ (art. 8:361 BW). Het vervoersrecht valt onder het privaatrecht en is opgenomen in Boek 8 van het Burgerlijk Wetboek, met algemene bepalingen in Deel I, zeerecht in Deel II en Binnenvaartrecht in Deel III.

De wet definieert de overeenkomst van goederenvervoer als ‘de overeenkomst, waarbij de ene partij (de vervoerder) zich tegenover de andere partij (de afzender) verbindt zaken te vervoeren’ (art. 8:20 BW). Het begrip ‘zaak’ is gedefinieerd als ‘de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten’ (art. 3:2 BW) waarbij de vatbaarheid bijvoorbeeld ook door verpakking kan zijn verkregen (bijv. water in flesjes). Wettelijke bepalingen voor zaken zijn op dieren van toepassing, maar dieren moeten daarbij met het respect dat bij levende wezens past, worden behandeld (art. 3:2a BW).

Vervoer
Er is onderscheid tussen vervoer (genus) en een speciale vorm (specius) daarvan, bevrachting. Bij vervoer gaat het er vooral om dat de goederen goed van A naar B worden gebracht en bij bevrachting gaat het meer om het schip als object. De vervoerovereenkomst over zee (niet zijnde bevrachting) vindt vaak plaats onder een document, cognossement, waarbij dwingend recht van toepassing is.

Vervoersovereenkomst van goederen over zee
Zeevervoer is in het bijzonder van internationale aard. De exploitatie van het schip is geregeld in Titel 5 (artt. 8:361-532 BW). De vervoerovereenkomst voor zeevervoer wordt gedefinieerd als “de overeenkomst van goederenvervoer, al dan niet tijd- of reisbevrachting zijnde, waarbij de ene partij (de vervoerder) zich tegenover de andere partij (de afzender) verbindt aan boord van een schip zaken uitsluitend over zee te vervoeren” (art. 8:370 lid 1 BW). Die overeenkomst wordt beheerst door het Brussels Cognossementsverdrag van 1924, beter bekend als Hague Rules₂, en gemoderniseerd door de Visby Rules in 1968. Het internationale en Nederlandse zeevervoersrecht bouwt voort op deze regelingen. Uiteindelijk moeten de Rotterdam Rules₃ deze en andere verdragen₄ uit het zeerecht gaan vervangen. Het Cognossementsverdrag heeft (in afwijking van andere transportverdragen) geen rechtstreekse werking. De Nederlandse wetgever heeft dat opgelost door art. 8:371 lid 3 BW. Het Cognossementsverdrag is dwingend van toepassing als een overeenkomst van goederenvervoer cognossementsvervoer₅  betreft tussen havens in twee verschillende landen en (1) het cognossement is uitgegeven in een verdragsstaat of (b) het vervoer plaatsvindt vanuit een verdragsstaat of (c) partijen (vrijwillig) het verdrag op de overeenkomst van toepassing hebben verklaard of het recht van een land van toepassing hebben verklaard dat het verdrag heeft geïncorporeerd. Bepalingen in een vervoersovereenkomst onder cognossement die aansprakelijkheid van de vervoerder of het schip uitsluiten zijn nietig (art. 8:382 lid 1 BW).

Overeenkomst van vervoer over binnenwateren
Behalve per vrachtwagen over de weg kan het transport van vele soorten goederen (filevrij) per binnenvaartschip plaatsvinden. De regelingen voor vervoer over binnenwateren zijn veelal afgeleid van die voor zeevervoer. Voor binnenwateren is het CMNI-verdrag van belang₆, welke door Nederland en 17 andere landen is geratificeerd₇. Als de verzendhaven of de bestemmingshaven in een verdragsstaat ligt, is het CMNI-Verdrag van toepassing. De exploitatie van binnenvaartschepen is geregeld in Titel 10 (art. 8:880-998 BW). Voor de Nederlandse binnenvaart is de toepasselijkheid van het CMNI-Verdrag optioneel in de  overeenkomst op te nemen (art. 8:889 BW). Het cognossement wordt wel gebruikt, maar is minder van belang.  Art. 8:890 BW definieert de overeenkomst van goederenvervoer over binnenwateren als  “de overeenkomst van goederenvervoer, al dan niet tijd- of reisbevrachting zijnde, waarbij de ene partij (de vervoerder) zich tegenover de andere partij (de afzender) verbindt aan boord van een schip zaken uitsluitend over binnenwateren te vervoeren”₈. Uit de wettekst moet blijken of individuele bepalingen al dan niet voor bevrachting gelden. De vervoerder verplicht zich tot behouden en tijdig afleveren (art. 8:895, 896 BW) van de goederen. Art. 8:898 lid 1 BW geeft een mogelijkheid om aan aansprakelijkheid te ontkomen, waarop art. 8:899 BW een aantal vermoedelijk onvermijdbare omstandigheden geeft. Hij moet in elk geval zorgen voor een deugdelijk en geschikt schip (art. 8:898 lid 2 BW). Voor de exploitatie van een binnenvaartschip zijn de bepalingen 8:361-366 BW uit het zeerecht van overeenkomstige toepassing (art. 8:880 BW)).

Bevrachting
Bevrachting wordt verdeeld in (1) tijd- en reisbevrachting, bevrachting voor het vervoer van zaken of personen (2) rompbevrachting, bevrachting waarbij de reder afstand doet van de zeggenschap over het schip en het ter beschikking stelt aan een rompbevrachter. De overeenkomst van bevrachting is regelend recht en daarvan kunnen partijen dus in hun overeenkomst (of ‘charter’) afwijken en hun vervoer en aansprakelijkheden naar wens regelen. De wetsartikelen voor de vervoersovereenkomst gelden voor bevrachting als regelend recht (zie afdelingen 8.5.2 en 8.10.2 van Boek 8 BW). Zoals gezegd, draait het bij bevrachting meer om het schip als object. Zo wordt het schip aan de bevrachter (afzender) ter beschikking gesteld om goederen door een vervrachter/vervoerder te laten vervoeren. De zeggenschap blijft bij de vervrachter en de bevrachter kan instructies geven (art. 8:380 en 8:897 BW).
 
Tijd- of reisbevrachting
Bij tijd- of reisbevrachting gaat het om en “overeenkomst van goederenvervoer, waarbij de vervoerder zich verbindt tot vervoer aan boord van een schip, dat hij daartoe, anders dan bij wijze van rompbevrachting, geheel of gedeeltelijk en al dan niet op tijdbasis (tijdbevrachting of reisbevrachting) ter beschikking stelt van de afzender” (art. 8:373 lid 1 en 8:892 lid 1 BW). Het gaat dus om een vervoerovereenkomst, zoals dat ook blijkt uit artt. 8:370 BW (voor zeevervoer) en 8:890 BW (voor binnenvaart).
 
Rompbevrachting
Zoals al naar voren kwam, gaat het bij rompbevrachting om bevrachting waarbij de reder afstand doet van de zeggenschap over het schip en het ter beschikking stelt aan een ander, een rompbevrachter. De rompbevrachter exploiteert dan het schip voor diens rekening (art. 8:530 en 8:990 BW) en gaat op diens beurt ook vervoerovereenkomsten en bevrachtingen aan.

Lees ook de blogposts "Contracteren in het wegtransport" en "Contracteren in de binnenvaart".

₁ Een schip in aanbouw – dat dus wel bestemd is om te drijven, maar nog niet drijft of gedreven heeft – wordt als schip beschouwd, uitsluitend om er (voor)rechten (zoals een hypotheek) op te kunnen vestigen (art. 8:190 BW).
₂ International Convention for the Unification of Certain Rules of Law relating to Bills of Lading.
₃ Verdrag van de Verenigde Naties inzake de overeenkomsten voor het internationaal vervoer van goederen geheel of gedeeltelijk over zee.
₄ Ook Hamburg Rules, oftewel Verdrag van de Verenigde Naties inzake het vervoer van goederen over zee.
₅ Gedefinieerd in art. 8:377 BW.
₆ Verdrag van Boedapest inzake de overeenkomst voor het vervoer van goederen over de binnenwateren (CMNI) (Trb. 2001, 124).
₇ Behalve Nederland ook België, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Kroatië, Luxemburg, Moldavië, Oekraïne, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, Servië, Slowakije, Tsjechië en Zwitserland.
₈ Overeenkomsten tot slepen of duwen worden als vervoersovereenkomsten beschouwd (MvT, 14049, Parl. Gesch. 8, p. 65). Het ‘criterium ‘aan boord van een schip’ brengt met zich mee dat slepen of duwen over binnenwateren wordt gereguleerd door afdeling 1 van titel 2 (MvT, 14049, Parl. Gesch. 8, p. 372).

Oktober 2022
 
Foto: Schip op de Oude Maas bij Spijkenisse / Hoogvliet (Spijkenisserbrug)